n محمدرضا دهشیری

ابتدا به خواهرانی که صفحة چفیه را می‌خوانند یادآوری می‌کنم که در این شمارة امتداد، کتابی معرفی شده است که محصول یک مصاحبه است. اگر یک تیم حرفه‌ای از میان مصاحبه‌گران مرد انتخاب می‌شد و برای ثبت خاطرات خانم شمسی سبحانی تلاش می‌کرد، هرگز نمی‌توانست به این زیبایی فضای زنانه‌‌ای را که در کتاب حضور دارد بوجود بیاورد، اما وقتی یک خانم به نام گلستان جعفریان پا به این عرصه می‌گذارد، کتابی خلق می‌شود که منحصر به فرد است. بگذارید برای تشویق شما خواهران برای ورود به این عرصه، این را هم بگویم که خانم گلستان جعفریان به خاطر مصاحبه‌های جذّابی که در رابطه با شهدا داشته و در ماهنامه «سوره» چاپ شده است، در سال 83 در بخش ویژه جشنوارة مطبوعات مقام اول را به دست آورد. در بعضی از این مصاحبه‌ها شهید از نگاه همسرش به زیبایی شخصیت‌پردازی شده است. قدر سوژه‌هایی چون همسران، مادران و خواهران شهدا و رزمندگان را بدانید و همچنین قدر سوژه‌هایی چون خانم‌هایی که در دوران دفاع مقدس در پشت جبهه‌ها فعال بودند، بدانید که در کارهایی چون امدادگری، خیاطی، پاک کردن حبوبات، بسته‌بندی کمک‌های مردمی، جمع‌آوری کمک‌های نقدی، انداختن سالاد و ترشی، سرکشی به خانواده‌های شهدا و ... فعال بودند. هرگز بر این واقعیت چشم مبندید که بخشی از دفاع چند سالة مردان از انقلاب اسلامی روی دوش زنان بوده، پس قسمتی از تاریخ دفاع مقدّس نیز در سینة آنها حبس شده است. بیرون کشیدن این تاریخ و ثبت و ضبط آن، تنها به عهدة شماست. این گوی و این میدان.

?

تا به حال چفیه سعی داشته است تا شما را متوجه اهمیت شناختن سوژه (اعم از موضوع مصاحبه و شخص مصاحبه‌شونده) بنماید و نیز تأکید کرده است که هر سؤال باید مکمّل سؤال قبلی باشد و از دل سؤال قبلی بیرون بیاید و وقتی که پاسخ دل‌خواه و کاملی به دست می‌آید یا بحث به بن‌بست می‌رسد، می‌توان محور آن را عوض کرد، همچنین تلاش کرده است تا توضیح دهد که در مصاحبه باید چالش وجود داشته باشد و برای رسیدن به آن باید سوالات به صورت جزئی طرح شوند و نیز سوالات باید دقیق و صریح پرسیده شوند تا مصاحبه‌کننده نتواند به کلی‌گویی بسنده کند یا سؤال را تحریف نماید و پاسخ‌های دور از موضوع بدهد.

در این شماره از شما می‌خواهم توجه کنید که دو اشتباه دیگر  از سوی مصاحبه کننده، مصاحبة خوب را تهدید می‌کند:

1. پرسیدن چند سؤال در یک سؤال: در پرسیدن سؤالات عجله نکنید تا اولاً دستتان رو نشود، ثانیاً مصاحبه شونده گیج و متحیّر نگردد.

دوباره تأکید می‌کنم «تنها یک سؤال بپرسید»، آن را هم دقیق و صریح بپرسید که مصاحبه شونده بداند که از او چه می‌خواهید. وقتی پاسخ این سؤال را گرفتید، نوبت سؤال بعدی است.

2. فضل‌فروشی: تسلط شما روی موضوع مصاحبه باید شما را در گرفتن اطلاعات بیشتر از مصاحبه شونده کمک کند، نه اینکه فضای مصاحبه طوری باشد که او مستمع شما شود. اگر احساس می‌کنید که دربارة موضوع آن قدر اطلاعات دارید که اشباع شده‌اید، بنشینید و مقاله بنویسید یا دربارة آن، داستان بنویسید یا هر قالبی جز مصاحبه و گزارش انتخاب کنید. چون وجود یک سری مجهولات، علت منطقی انجام یک مصاحبه است. اگر قرار است مصاحبه کننده‌ به جای گرفتن حرف‌های جدید، خود اظهارنظر و ابراز فضل کند، نشانگر این موضوع است که باید جای مصاحبه کننده و مصاحبه شونده عوض شود.

البته اگر مصاحبه شونده فرض را بر جهل شما گذاشته بود و هر طوری که دلش می‌خواست پاسخ می‌داد (که این حالت بیشتر وقتی با مسئولین و مدیران طرف هستید پیش می‌آید) بد نیست به بهانه‌ای اندکی از اطّلاعاتتان را به رخش بکشید تا بداند که شما هم چیزی برای گفتن خود دارید. نکتة دیگری که باید مورد توجه مصاحبه کنندة خوب باشد این است که حرف‌ها و ادعاهایی که مصاحبه شونده دارد، باید مستند ارائه شود؟ مثلاً اگر از اخلاص رزمندگان صحبت می‌کند، یا اگر از شرایط سخت در عملیات‌ها می‌گوید، یا اگر از دلاوری و ایثار رزمندگان داد سخن دارد، یا اگر کسی می‌گوید رزمنده‌ها شیران روز و زاهدان شب بودند، باید برای هر کدام مثال و مصداق داشته باشد. فرصت توصیف را از مصاحبه شونده بگیرید. او باید با مثال‌هایی که برای حرف‌هایش دارد، تصویر ارائه دهد. همین مثال‌هاست که مصاحبه را مستند می‌کند. در بررسی علل و عوامل پیروزی‌ها و شکست‌ها نیز باید مسائل مستند و متیقن طرح شوند. پی‌گیری مستند بودن حرف‌ها از سوی مصاحبه کننده به شدّت از مصاحبه مراقبت می‌کند تا از هر گونه اغراق و مبالغه که دشمن اصلی یک مصاحبة خوب و مستند است، به دور باشد.

به حول و قوه الهی، چفیه مثال‌ها و پاره‌ای توضیحات را بعد از انجام تمرین‌های ذیل توسط شما، در شمارة بعدی پی خواهد گرفت.

1. در مصاحبه‌های مندرج در نشریات و نیز در مصاحبه‌های صدا و سیما، موضوعات زیر را با دقت بررسی کنید:

اغراق و مبالغه دربارة یک موضوع، طرح سؤالات یا جزئی پرسیدن چند سؤال در قالب یک سؤال، فضل‌فروشی مصاحبه کننده، چالش موجود در مصاحبه یا تأیید و تمجید بی‌مورد در حین مصاحبه.

2. کتاب از چنده‌لا تا جنگ نوشتة گلستان جعفریان را بخوانید.

3. گزارشی از مطالبی که تا به حال دربارة دفاع مقدس خوانده‌اید و نیز تمرین‌هایی که تا به حال انجام داده‌اید، برای چفیه بفرستید.

قدر سوژه‌هایی چون خانم‌هایی که در دوران دفاع مقدس در پشت جبهه‌ها فعال بودند، بدانید که در کارهایی چون امدادگری، خیاطی، پاک کردن حبوبات، بسته‌بندی کمک‌های مردمی، جمع‌آوری کمک‌های نقدی، انداختن سالاد و ترشی، سرکشی به خانواده‌های شهدا و ... فعال بودند.